50 lat historii

Mówiąc o Muzeum Ziemi Średzkiej nie sposób byłoby nie zacząć od samego budynku, w którym mieści się instytucja. Dwór szlachecki to jeden z najbardziej charakterystycznych elementów dawnego krajobrazu architektonicznego Rzeczpospolitej. Ma on za sobą długą tradycję istnienia sięgająca średniowiecza. I choć budowanie dworów nie było wyłącznie polską, rodzimą specyfiką, to jednak skala i dynamika rozpowszechniania się tego typu budynków w naszym kraju była wyjątkowa.  Nasi przodkowie przypisywali dworom znaczenie symboliczne, traktując je jako cześć narodowej tożsamości.

Początki istnienia Muzeum Ziemi Średzkiej, związane są z osobą regionalisty ze Środy Wielkopolskiej – Franciszka Kosińskiego.  Oficjalnie zostało otwarte 22 lipca 1966 roku przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. Wydarzenie to powiązane zostało z Tysiącleciem Państwa Polskiego i 700-leciem miasta Środa Wielkopolska. Ekspozycja stała nazwana została „W dawnej Rzeczpospolitej”. W gablotach rozmieszczono pamiątki ze Środy Wielkopolskiej. Można było zobaczyć materiały dotyczące średzkich sejmików szlacheckich oraz powstań narodowych na Ziemi Średzkiej.  Początkowa ekspozycja mieszcząca się w dwóch salach została powiększona w 1976 roku i zaprezentowana w przestrzeni całego budynku. Pod koniec lat 70. XX wieku około 70% zbiorów była własnością Franciszka Kosińskiego. Muzeum Ziemi Średzkiej, które po śmieci Franciszka Kosińskiego, straciło znaczną część zbiorów, na czele z nowym kustoszem – Tadeuszem Osyrą, zaczęło pozyskiwać nowe eksponaty. Dzięki jego staraniom muzeum zostało ponownie otwarte w 1985 roku, a w oparciu o darowizny i depozyty osób prywatnych, mieszkańców i instytucji oraz prowadzone przez Wydział Kultury Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu systematycznie zakupy, zaczęto tworzyć nową ekspozycję. Wystawa stała znajdująca się w Muzeum Ziemi Średzkiej nazwana została: „Mała siedziba ziemiaństwa w Wielkopolsce na przełomie XIX i XX w.”. Od tego czasu stała ekspozycja prezentowana jest w siedmiu salach na parterze, powtarzając  i pod względem funkcjonalnym dawny układ pomieszczeń. Na piętrze pokazywana jest wystawa regionalna zatytułowana: „Ku niepodległości” ukazując dzieje Ziemi Średzkiej od czasu utraty niepodległości, aż do powstania wielkopolskiego (1918/1919) i odrodzenia Polski. Zgromadzone obecnie zbiory Muzeum Ziemi Średzkiej „Dwór w Koszutach” stanowią zasadniczy punkt identyfikacji i tożsamości kulturowej instytucji.  Muzeum jest niewielką placówką, ale to właśnie dzięki nim oraz dzięki niepowtarzalnej architekturze posiada swój specyficzny klimat, atmosferę dawnego polskiego domu szlacheckiego.

Dwór w Koszutach jest bowiem przykładem typowego alkierzowego dworu szlacheckiego z końca XVIII wieku, zachowanego po dziś dzień w znakomitym stanie dzięki pracy i zaangażowaniu Franciszka Kosińskiego i następujących po nim dyrektorów i pracowników.