Dwór Polski- ostoja polskości

W dzisiejszym świecie chaosu i zgiełku, dwór polski jawi się nam we współczesnych czasach, jako prawie nierealna forma domostwa, organizacji życia idąca z przeszłości. Formą wydającą się być nieadekwatną do dnia dzisiejszego – zanurzonego w “globalnej wiosce” intermedialnego , totalnego komunikowania się wszystkich ze wszystkimi. Okazuje się ona jednak wciąż żywa, aktywna i przywoływana z dawnych czasów jako wzór szlachetnego, wielopokoleniowego domu wypełnionego zabytkami kultury materialnej, ale także ubogaconego pozytywnym myśleniem o pracy dla rodziny, okolicznej wspólnoty i przyszłych pokoleń. Domu emanującego tradycją szlachetnych czynów i zachowań, który został uwieczniony w polskiej literaturze wielokrotnie a po mistrzowsku, niebywale pięknie w mickiewiczowskiej, narodowej epopei w Panu Tadeuszu.

XVI, XVII wieczna kultura szlachecka zwana sarmacką, nie tylko stworzyła barokowy, unikalny strój polski, ale także rodzaj domostwa o charakterystycznych, reprezentacyjnych cechach i elementach architektonicznych (kolumny portyku, ganek, attyka), potwierdzających otwartość na świat oraz zamożność mieszkańców. Był to dom mówiący o przynależności do ziemiańskiej klasy społecznej jak i zawierający w sobie idee polskiego osadnictwa na kresach wschodnich czy w “Polskich Inflantach” na terenie dzisiejszej Łotwy.

Barokowe dwory były usytuowane na wzniesieniach wśród starodrzewia, zwykle modrzewiowe, posadowione na podmurówkach, miały kryte gontem łamane dachy. Budowane na planie symetrycznym i osiowym, zawierały w sobie liczne pomieszczenia z przypisaną funkcją, jak: sień, jadalnię, pokoje gościnne, sypialnie, spiżarnię , zbrojownie, alkierze a nawet kaplicę.

Wcześniej, w XV i XVI wieku termin “dwór” oznaczał zespół różnych, osobnych zabudowań, zamkniętych i otoczonych wspólnym ogrodzeniem. Był tam dom mieszkalny jak i stodoły, stajnie czy spichlerze. Dopiero w drugiej połowie XVI stulecia, dworem zaczęto nazywać wyodrębniony budynek zajmowany przez właściciela majątku.

Temat “dwór polski” podejmowano nie tylko w literaturze, również pojawia się on w sztukach pięknych. Ujmowało go wielu malarzy, którzy z pietyzmem pokazywali jego urodę i znaczenie. Najwybitniejsi z nich to: Bronisława Rychter- Janowska, Jadwiga Tetmajer-Naimska, Stanisław Korzeniewski, Mieczysław Korwin Piotrowski, Jan Skotnicki, Stefan Sonnewend czy Michał Grostkin Wywiórski. Ich obrazy znajdują się w wielu zbiorach prywatnych i muzealnych.

Obecna wystawa nawiązuje do działalności tych twórców, do ich artystycznych postaw i zainteresowań. Ma ona także na celu przywołanie tej architektonicznej i organizacyjnej, w sensie domostwa – emanacji polskości, w perspektywie nowego pokolenia artystów. Malarzy, grafików czujących i rozumiejących wagę tego tematu dla kultywowania tradycji dworu polskiego w sztuce.

dr Marian Panek